Θεόδωρος Στάμος: Ο εκρηκτικός ζωγράφος που αγαπούν Τσίπρας και Παπανδρέου

Ο πίνακάς του κυριάρχησε χθες στις φωτογραφίες του Αλέξη Τσίπρα και της Γιάννας Αγγελοπούλου. Αυτό το εκφραστικό, σχεδόν ματωμένο κόκκινο, με τις δυνατές πινελιές, την ιδιαίτερη χειρονομιακή γλώσσα που κυριαρχεί στον καμβά του. Ο λόγος για τον πίνακα του σπουδαίου Ελληνοαμερικανού Θεόδωρου Στάμου, του ανθρώπου που υπήρξε φίλος του Μαρκ Ρόθκο και εκ των κορυφαίων εκφραστών του αφηρημένου εξπρεσιονισμού -σίγουρα ο κορυφαίος όσον αφορά τους Ελληνες.




Πολλοί έσπευσαν να κρίνουν πως η επιλογή του έργου για το γραφείο του Αλέξη Τσίπρα έχει σχέση με την κυριαρχία του κόκκινου. Διαπίστωση που σίγουρα αδικεί τον σπουδαίο καλλιτέχνη. Το έργο ανήκει στο Ιδρυμα της Βουλής, που έχει μία από τις πλέον εντυπωσιακές συλλογές έργων τέχνης Ελλήνων δημιουργών. Ενα έργα του με κυρίαρχο το έντονο μπλε του κοβάλτιου βρισκόταν στο γραφείο του Γιώργου Παπανδρέου και είχε μάλιστα εντυπωσιάσει τη Χίλαρι Κλιντον κατά την επίσκεψή της στην Αθήνα. Καθόλου τυχαία, αφού ο γεννημένος στη Νέα Υόρκη, από γονείς Ελληνες μετανάστες, Θεόδωρος Στάμος είναι αναγνωρίσιμος και καταξιωμένος στις ΗΠΑ.

Στην Ελλάδα εξακολουθεί να μην είναι ιδιαίτερα γνωστός σε μεγάλο μέρος του κοινού, αν και έχει δωρίσει 45 έργα του στην Εθνική Πινακοθήκη και το 1997 έγινε μια μεγάλη αναδρομική έκθεση αφιερωμένη στον δημιουργό, σε επιμέλεια της Αννας Καφέτση. Εργα του υπάρχουν και στις συλλογές σημαντικών Ελληνων συλλεκτών, με τον Ζαχαρία Πορταλάκη να έχει τα περισσότερα έργα.



(Η Χίλαρι Κλίντον στο γραφείο του τότε πρωθυπουργού Γιώργου Παπανδρέου εντυπωσιάζεται από το έργο του Στάμου «Ατέρμονο Τοπίο-Δελφοί)

Ο Θεόδωρος Στάμος γεννήθηκε το 1922 στη Νέα Υόρκη, από Λευκαδίτη πατέρα και Σπαρτιάτισα μητέρα. Ηδη σε ηλικία 14 ετών άρχισε να κάνει νυχτερινά μαθήματα εικαστικών τεχνών. Εκεί γνώρισε και τον μέντορά του, τον άνθρωπο που τον καθόρισε. Πρόκειται για τον εξπρεσιονιστή Τζόζεφ Σόλμαν, που έστρεψε το ενδιαφέρον του εφήβου Στάμου στη μοντέρνα ευρωπαϊκή και αμερικανική ζωγραφική.

Ταυτόχρονα εργαζόταν ως ανθοπώλης, τυπογράφος, υπάλληλος σε καπελάδικο, πλασιέ. Και ζωγράφιζε. Ζωγράφιζε με πάθος. Ωσπου σε ηλικία 21 ετών γνωρίζει τον επόμενο καθοριστικό άνθρωπο της ζωής του, τον Μπέτι Πάρσονς. Κάνει μαζί του την πρώτη ατομική έκθεση στο βιβλιοπωλείο-γκαλερί Γουέικφιλντ στη Νέα Υόρκη, εκεί που κυριαρχούσαν οι Γάλλοι υπεριαλιστές. Με αφορμή αυτή την έκθεση, έγραφε η Μαρίνα Λαμπράκη Πλάκα, διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης: «Στο διεισδυτικό και προφητικό κείμενο του καταλόγου της σημαντικής έκθεσης του 1946 ο ζωγράφος και φίλος του Στάμου, Μπάρνετ Νιούμαν, που έμελλε να διαδραματίσει ρόλο πρωταγωνιστή στη Σχολή της Νέας Υόρκης, επισημαίνει τα χαρακτηριστικά που ορίζουν την πρωτοτυπία του ύφους του. Την αταβιστική έλξη προς τη θάλασσα και τον έμβιο κόσμο της, που μεταμορφώνεται σε σχεδόν αφηρημένες μορφές στο έργο του. Την προσήλωσή του στην επιφάνεια, την απόρριψη της τρίτης διάστασης και της ψευδαισθησιακής προοπτικής, που πιστοποιεί τον μοντερνιστικό προσανατολισμό του έργου του από την αρχή».

Η πορεία του είναι εντυπωσιακή. Τρία χρόνια μετά την πρώτη έκθεσή του το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης αγοράζει το έργο «Ήχοι στο Βράχο». Είναι μόνο η αρχή, αφού έργα του αγοράζουν το Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Whitney, το Μetropolitan Museum κ.ά. Kαι φυσικά οι κορυφαίοι συλλέκτες της εποχής σπεύδουν να αποκτήσουν έργα του. Εν τω μεταξύ, σημαντικοί συλλέκτες, όπως ο Έντουαρντ Ρουτ, έχουν αρχίσει από το 1945 ήδη να αγοράζουν έργα του. Σε αυτούς θα προστεθεί το 1949 και ο Ντάνκαν Φίλιπς.

Ετος σταθμός στη ζωή του ήταν το 1970 όταν αυτοκτόνησε ο φίλος του, κορυφαίος εικαστικός Μάρκ Ρόθκο. Αποφασίζει να εγκατασταθεί στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Λευκάδα. Ταυτόχρονα αρχίζει μια μεγάλη δικαστική περιπέτεια που είχε στο επίκεντρο τους τρεις διαχειριστές του έργου του Ρόθκο, ένας εκ των οποίων ήταν και ο ίδιος ο Στάμος. Η κόρη του Ρόθκο, Κέιτ, τους κατηγορεί για την πώληση 100 έργων του Ρόθκο σε τιμές που θεωρεί χαμηλές. Ο Στάμος απαλλάχθηκε από τις κατηγορίες, όμως υποχρεώνεται να καταβάλει μεγάλη χρηματική αποζημίωση.
Η εικόνα του έχει υποστεί ζημιά και χρειάστηκε να περάσουν πέντε χρόνια για να επιστρέψει στην εικαστική σκηνή της Νέας Υόρκης, με εκθέσεις που έκαναν τους κριτικούς να θέλουν να αποκαταστήσουν το κύρος του εικαστικού. Ο Θεόδωρος Στάμος πέθανε το 1997 στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Ετάφη, σύμφωνα με την επιθυμία του, στο χωριό του, τους Τσουκαλάδες Λευκάδας.

Δεν υπάρχουν σχόλια: